A’dan Z’ye Polkadot Ekosistemi
Ethereum kurucusu ve ilk CTO’su, ilk fonksiyonel Ethereum sürümü PoC-1'in kodlayıcısı, Solidity programlama dilinin mucidi, Ethreum Yellow Paper’ın ve Mastering Ethereum’un yazarı Gavin Wood; Ethereum 2.0'ın vizyonunu oluşturacak Sharding tabanlı yeni Ethereum speclerini belirlemekle meşgulken, Ethereum’un sahip olduğu yönetim mekanızması olmayan homojen sharding kullanan protokol vizyonundan daha farklı bir vizyon hayal eder.
Gavin’e göre Web 3.0'a geçebilmemiz için bize lazım olan şey kemikleşmiş sabit protokoller değil kendini değiştirebilen ve geliştirebilen protokollerdi. Nedir peki bu Web 3.0?
Web 3.0'ı bilgisayarınızda çalıştırabileceğiniz bir Magna Carta -“despotun keyfi otoritesine karşı bireyin özgürlüğünün temeli” olarak düşünün. — Gavin Wood
Ethereum’daki homojen sharding’e kıyasla Gavin’in hayal ettiği yapının her yeri değişebilir, gelişebilir ve özelleşebilir olmalıydı. Böylece Ethereum’un homojen sharding vizyonundan farklı olarak hem temel zinciri hem de shardları değişip gelişebilecek heterojen sharding vizyonunu ortaya koydu: Polkadot
Polkadot’un Ethereum 2.0'a oldukça benzer yanları vardır. Polkadot’un consensus mekanızması Grandpa ve Ethereum 2.0'ın consensus mekanızması Casper FFG aynı consensus ailesindendir. Ethereum Beacon Chain ile Polkadot Relay Chain yine birbirine oldukça benzer fonksiyonları yerine getiren yapılardır. Polkadot’daki Parachain’ler de Ethereum 2.0'daki Shardlara oldukça benzer.
Gavin’in Ethereum’un vizyonundan farklı olarak Polkadot’da görmek istediği şeylerin başında yönetim mekanızması vardır. Polkadot’un yönetim mekanızmasının yanı sıra her bir Parachain’in de kendi yönetim mekanızması bulunur. Böylece hepsi birbirinin aynısı olan Shard’lar yerine kendi odak noktasına göre özelleşmiş Parachain’ler bulunur. Polkadot ekosisteminin en önemli parçası da işte bu Parachain’lerdir. Polkadot ismi kullanılarak IDO’larda insanlara pazarlanan projelerle Parachain projelerini birbirine karıştırmamalısınız. Parachain’ler “Para”-llel Block-”Chain”lerdir. Yani uygulamalardan daha çok blockchain projelerinin muadilidirler.
Herkes Parachain oluşturabilir, her Parachain kendi başına bağımsız bir blockchain olarak çalışabilir ama her Parachain Polkadot’a bağlanıp bir shard gibi çalışamaz. Polkadot’a bağlanabilecek Parachain sayısı sınırlıdır. İşte bu noktada devreye çok önemli bir mekanızma giriyor: Parachain Auctions
Polkadot’da bir slot edinerek Polkadot’un güvenliğinden yararlanmak, Polkadot ve diğer Parachain’ler ile güven gerektirmeyen etkileşimlere girebilmek için Parachain projelerinin Parachain Slot’u edinmesi gerekir. Bu slotların dağıtımında projeler birbiriyle yarışırken Polkadot’un coini olan DOT kilitlemeleri gerekir. Parachain’ler Bir slotun dağıtımında en çok DOT kilitlemeyi teklif ederek kazandığı taktirde de Parachain’inini Polkadot’a bağlayabilir.
Parachain Auction’ları ile ilgili bir diğer önemli husus da Crowdloan’lardır. Crowdloan’lar vasıtasıyla Parachain projeleri kullanıcılara onlar adına DOT kilitlemeleri karşılığında token ödülü ve başka teşvikler sunar. Bu sayede DOT sahipleri destekledikleri projeler adına DOT kilitleyerek çeşitli ödüller kazanırlar. Parachain’ler de hem topluluğa tokenlerini dağıtmış olur hem de slot kazanmış olur.
The Great Experiment: KUSAMA
Polkadot’un sürekli değişim ve gelişime dayalı modeli aynı zamanda bir güvenlik riski de oluşturuyor. Bu sebeple Polkadot’un Testnet’i Kusama gerçekçi bir test ortamı oluşturabilmesi için bir gece ansızın Testnet’likten terfi etti ve üzerinde gerçek değerlerle işlem yapılan bir Canary Network’e dönüştürüldü. Böylece şuan market değeri 4 milyar dolara yaklaşan ve gelişmeye devam eden bir ağ daha oluşmuş oldu.
Kusama’nın Polkadot’a göre network parametreleri daha agresif, yönetim süreçlerindeki bekleme süreleri daha kısa, geliştirmeleri uygulamada risk iştahı daha yüksek. Örneğin Kusama’nın hedeflenen Node sayısı Polkadot’dan daha fazla, ilk etapta Polkadot’da 100 Parachain’e kadar çıkılması planlanırken Kusama’da 400 Parachain’e kadar çıkılması planlanıyor. Kusama şuan 7.Parachain’i için Parachain Auction’ı yaparken Polkadot şimdiye kadar hiç Parachain Auction’ı yapmadı. Yazılım hazır, Kusama “test in production” mantığıyla ilerlerken Polkadot kapsamlı Audit’lerin tamamlanmasını bekliyor aynı zamanda Kusama’daki süreçlerin sorunsuz gerçekleşip gerçekleşmediğini izliyor.
Polkadot ve Kusama arasındaki ilişkiye benzer bir ilişki aynı zamanda Parachain projelerinde de mevcut. Polkadot için geliştirme yapan her Parachain projesi Kusama üzerinde çalışacak ve hızlıca ilerleyecek bir kardeş ağ da oluşturuyor. Bu sebeple Parachain projelerinden bahsederken genelde bir Polkadot bir Kusama üzerinde olacak şekilde iki farklı blockchainden bahsediyor olacağız.
Webassembly - WASM
Web Assembly Polkadot’un ekosistemi içerisinde bir etkileşim standartı oluşturmasının yanında akıllı kontratların geleceği için de önemli bir teknolojidir. Genel yazılım ekosisteminde de yazılımların farklı platformlarda sorunsuz çalışabilmesi için çok önemli bir konseptdir. Benim de oldukça önem verdiğim bu teknolojinin gücünü anlayabilmeniz için şöyle bir örnek vereyim. Web Assembly sayesinde tarayıcınız üzerinden sorunsuz şekilde AAA oyunlar oynayabilirsiniz.
Akıllı kontratlar açısından baktığımızda da EVM yani Ethereum sanal makinası kullanmayan akıllı platformlar ya Web Assembly kullanıyodur ya da Web Assembly muadili bir standart kullanıyodur. Ethereum’un kendisi dahi Ethereum 2.0'da modifiye edilmiş WASM kullanmayı planlıyor, buna da eWASM deniyor. Kısacası EVM şimdinin standartı WASM ise geleceğin.
WASM her ne kadar geleceğin teknolojisi olsa da bu tercihi yapan blockchainlerin EVM kullanan blockchainlere kıyasla geliştirici bulmakta oldukça zorlandığını gördük. Çünkü bugünün gerçeği de EVM. Bu sebeple projelerin geliştirme süreçlerinde çok önemli bir karar vermesi gerekiyor. EVM seçip kolayca geliştirici mi çekecekler, yoksa WASM seçip EVM’nin yavaşlığından mı kurtulacaklar?
EOS, Solana ve DFINITY gibi platformlar hız odaklı seçim yaparak EVM kullanmazken; BSC, Avalanche, Fantom gibi projelerde rahat geliştirme ortamı tercih edilerek EVM kullanıldığını görüyoruz. Peki Polkadot?
Polkadot blockchain projelerine beraber çalışacakları ekosistemi ve gerekli bütün araçları sunar. Polkadot’un Parachain altyapısı Substrate’de hem EVM hem de WASM için hazır modüller mevcut. Bu modülleri kullanıp kullanmamak veya değiştirerek kullanma tercihini yapacak olanlar ise Parachain’lerdir.
Substrate
Polkadot’un altyapısı demişken biraz Substrate’den bahsetmek lazım. Substrate geliştiricilerin kolayca kendi blockchainlerini oluşturabilmeleri için Polkadot’un arkasındaki Parity Technologies (eski adıyla EthCore) tarafından oluşturulan bir blockchain framework’üdür. Bu framework sayesinde daha önce geliştirilmiş consensus sistemlerini, iletişim protokollerini, akıllı kontrat ortamlarını geliştiriciler kolaylıkla entegre edebiliyor. Önemli iş yüklerinden kendilerini kurtardıktan sonra özelliştirmek istedileri noktaya odaklanabiliyorlar. Meraklıları linkten framework hakkında daha fazla bilgi edinebilir. substrate.dev
Substrate ile geliştirilmiş blockchainlerin önünde 3 farklı seçenek bulunur. Bunlardan birincisi bağımsız bir Substrate blockchain olmaktır. Compound ve Stafi buna örnek 2 projedir. İkinci seçenekleri Parathread olmaktır. Parathread’ler Polkadot veya Kusama’ya etkileşime girdiği oranda ödeme yapar. İşlem ücreti öder. 3. seçenek de Polkadot veya Kusama’ya tamamen bağlanarak Parachain olmak ve ekosistemin güvenlik garantileri altında çalışmak. Bunun için de projenin Parachain slotu kazanması gerekir. O zaman gelelim Parachain’lere.
Parachain Projeleri
All-in-One DeFi Hub: ACALA
Polkadot’da bir çok uygulamaya özel blockchain görmeyi beklemekle beraber yine de akıllı kontratlar ekosistemin en önemli parçası olacaktır. Buna rağmen akıllı kontrat Parachain’lerinde dahi birbirlerine göre ciddi farklar göreceğiz. Tek bir amaç uğrunda dahi görülecek bu farklı yaklaşımlar Parachain’lerin birbirlerinin ikizi olan Shard’lara kıyasla sunduğu artıları gösterecektir. Bunun en önemli örneği de Acala. Acala DEFI’yi(Merkeziyetsiz Finans) odağına alan bir akıllı kontrat projesi. Bunu yaparken Acala kendine has bir çok özellik de kullanıcılara ve geliştiricilere sunuyor. Bunlardan ilki Acala DEX(Merkeziyetsiz Borsa).
Acala DEX Acala Parachain’inde native şekilde bulunan bir merkeziyetsiz borsadır. Gavin Wood’un Parachain’leri geliştirmesindeki en önemli sebeplerden biri de Solidity’i ve Gas Cost mekanızmasını yazan kişi olarak akıllı kontratlardaki her işlemden sonra GAS hesabı yapmanın ne kadar maliyetli bir işlem olmasını bilmesiydi. Parachain’lerin kendi doğal uygulamaları ise bir akıllı kontrat olmadıkları için bu gereksiz GAS ölçümünü tekrar ve tekrar yapmak zorunda kalmazlar. Acala DEX’in de en önemli avantajlarından biri budur.
Her tokeni GAS olarak kullanabilmek: Acala kendi içerisinde doğal bir DEX barındırdığı için bu DEX vasıtasıyla tokenlerinizi GAS tokeni yerine kullanma yeteneğine de sahip. Bu sayede GAS için sürekli token bulundurma derdine düşmeden rahat rahat tokenlerinizi birbirine çevirebilir ve ekosistemde kullanabilirsiniz.
Acala Dollar: Acala aynı zamanda doğal bir merkeziyetsiz dolara da sahiptir. Bu merkeziyetsiz doların değeri DAI’de olduğu gibi çeşitli collaterallerle desteklenir. Yine MakerDAO’nun gerçek dünya assetlerini collateral olarak kullanmak için anlaşma yaptığı Parachain projesi Centrifuge ile de Acala’nın anlaşması var ve ileride bu anlaşmanın meyvelerini de görebiliriz.
Liquid Staking: Acala’da doğal bir staking mekanızması da bulunur. Bu sayede stakelediğiniz DOT’larınız karşılığında LDOT alırsınız ve likiditeniz stakingde kilitli bir şekilde beklememiş olur. Örneğin bu LDOT’ları collateral olarak kullanıp AUSD borçlanabilir ve bu AUSD’leri de ayrıca değerlendirebilirsiniz.
Oracle: Acala’da Chainlink’in de desteklediği doğal bir Oracle modülü bulunur bu sayede projeler ihtiyacı olan datalara kolayca erişebilir.
On-chain Scheduler: Standart akıllı kontrat zincirlerinde akıllı kontratlar otomatik bir şekilde işlem tetikleyemezler. Bunun için liqudation yapması gereken uygulamalar bu işlemi kendileri için gerçekleştiren kullanıcılara ödeme yapmayı vaad eder. MakerDAO ve Liquity gibi uygulamalarda bunu görmek mümkündür. Ödülü yeterli bir garanti olarak görmeyenlerde bunu otomatik yaptırmak isterlerse de KP3R, Gelato, Chainlink Keepers gibi 3.taraf uygulamalara ödeme yapmaları gerekir. Acala’da ise bu özellik doğal bir şekilde bulunmaktadır.
Upgradable Contracts: Standart akıllı kontrat sistemlerinde akıllı kontratlar immutable olarak kodlanmıştır. Bir kodun sonsuza kadar hiçbir değişiklik gerektirmeden çalışması bir ütopyadır. Ethereum’da çeşitli hardfork kaynaklı kullanılamaz hale gelen kontratlar dahi mevcuttur. Kod hatalarına ise hiç girmiyorum. Bu sebepten geliştiriciler bu sınırlamanın etrafından dolanmak için yıllardır çeşitli yöntemlere zaman harcayıp durmaktalar. Bugün bütün Ethereum uygulamalarında bir yönetim mekanızması ve bu yönetim mekanızmasıyla değiştirilebilmek için çeşitli Proxy Kontratlarla değiştirilebilir hale gelmiş kontratlar bulunur. Acala ise geliştiricileri bunlarla uğraştırmaz gerekli şartlar sağlanıyorsa Acala’daki akıllı kontratlar upgrade edilebilir.
Acala ilk etapta bu gibi ek özelliklerle geliştirdiği Ethereum geliştiricilerinin geliştirme yapabileceği EVM+ altyapısını sunacak. Sonrasında Ink!, Ask! gibi dillerle geliştirme yapılabilecek veya Solang ile Solidity’nin compile edilebileceği WASM altyapısı desteği gelecek. Acala WASM desteği için daha önce WASM odaklı çalışacak kendi Parachain’ini çıkarmayı planlayan Patract ekibi ile işbirliği yapmaktadır. Patract ekibi artık kendi Parachain’ini çıkarmak yerine diğer Parachain’lere WASM konusunda yardımcı olmaya odaklanmış durumda. Bu kararı vermeseler onlardan da önemli bir Parachain olarak bahsedecektim.
Acala’nın destekleyicileri arasında Coinbase Ventures, Pantera, Polychain Capital, Arrington XRP Capital, Digital Currency Group gibi önemli Venture Capital firmaları bulunmaktadır.
Acala’nın Kusama ağındaki kardeşinin ismi Karura’dır ve Kusama’nın ilk Parachain slotunu ezici bir farkla kazanmıştır. Acala ve Karura hakkında bilgi almak için Acala & Karura Türkiye telegram grubuna katılabilirsiniz. t.me/Acala_Turkiye
Multi Chain DApp Hub: ASTAR (Plasm)
Astar Network eski adıyla Plasm yine bir akıllı kontrat platformu. Projelerinin odak noktası ise Layer 2 dediğimiz 2.katmanlardı. Hatta özel olarak Plasma’ydı diyebiliriz. Zamanla 2.katmanlar değişti ve gelişti Plasma yerini farklı 2.katmanlara bıraktı. Plasm da zamanla değişti ve gelişti artık karşımızda Astar Network olarak bulunuyor.
Astar Network 2.katman odaklı olarak Plasma, Optimistic Rollup, ZK Rollup ve ZK PLONK gibi teknolojiler üzerinde çalıştı ve çalışmaya da devam ediyor. Optimistic Rollup’da Optimism, ZK ROLLUP’da ZKSync gibi ekiplerin çalışmalarından faydalandığını ve bunların Ethereum kökenli projeler olduklarını görüyoruz. Astar ise bir 1.katman projesi olmasına rağmen bunlara vakit ayırabiliyor çünkü Polkadot’un sunduğu Substrate altyapısı zaten 1.katman tarafında işini oldukça kolaylaştırıyor.
2.Katman çalışmalarının bizzat üzerinde bulunduğu platform tarafından yapılmasının güvenlik anlamında çok önemli bir kazancı oluyor. Bu sayede 2.katman projelerinin akıllı kontratları için birilerine güvenmek zorunda kalarak blockchain’in doğasından uzaklaşmamış oluyorsun. Bugün Ethereum’daki Rollup’ların tamamı Multi-sig cüzdanlar tarafından kontrol ediliyor. Rollup’ların Sidechain’lerden güvenlik anlamında ayrışabilmesi ve trustless olabilmeleri için ise bu şekilde bir kontrat kontrolünün bulunmaması gerekiyor. Daha önce bahsettiğim gibi ise yazılımın doğasında hatasız bir şekilde sonsuza dek çalışmak gibi bir şey mümkün değil. Özellikle içerisinde EVM barındıran kompleks kontratları değiştirilemez halde kendi haline bırakmak oldukça tehlikeli. Bunun çözümü ise Astar’da olduğu gibi bu çözümlerin ağın kendisiyle beraber gelmesi. Rollup benzeri bir konsepti uyguladığını gördüğüm ilk proje olan Flow’da da bu işlem ağın genelinde doğal bir şekilde yapılıyordu ki doğru olan bu.
Akıllı kontrat desteği: X-VM sayesinde Astar hem Solidity geliştiricilerine kolaylık sağlayan EVM’yi hem de WASM tabanlı kontratları destekliyor. Ayrıca X-VM sayesinde EVM üzerindeki kontratlar ve WASM tabanlı doğal kontratlar birbirleriyle etkileşime girebiliyor.
DAPP Staking: DAPP Staking vasıtasıyla Astar Network ağda toplanan fee gelirlerinin yarısını ekosistemdeki uygulamalara geri dağıtıyor. Bu da uygulama geliştiriciler için ekstra bir teşvik mekanızması oluşturuyor.
Astar Network’ün önemli yatırımcıları: Binance Labs, Fenbushi Capital, Huobi Ventures, OKEX Blockdream Ventures.
Astar Network’ün Kusama’daki kardeşi Shiden Network’dür. Kusama’da 3. Parachain slotunu kazanmayı başarmıştır.
Ethereum-Compatible Environment: MOONBEAM
Minimalistlerin bir mottosu vardır: “Less is More”. Moonbeam’in felsefesini de buna benzetebiliriz. Moonbeam Polkadot ekosisteminin iki büyük projesi Acala ve Astar’a göre oyun alanına daha geç katılmış bir proje. Acala’da da Astar’da da geliştiricilere daha iyi imkanlar sunmak için emek verildiğini görüyoruz. Ekosistem’de bir Validator olan Purestake ekibi ise sadece mevcut geliştirme standartı olan EVM’ye odaklı bir Parachain olması gerektiğini de düşünüyor ve Moonbeam’i kuruyorlar.
Moonbeam altyapı olarak Polkadot’un Substrate sistemini ve EVM desteği için bulunan Frontier palletini kullandığı için üzerinde bir değişiklik yapmaya ihtiyacı yok. Geliştirme anlamanıda yaptıkları temelde Frontier palletinin iyileştirilmesi için Polkadot geliştirici ekibine katkıda bulunmak.
Moonbeam’in başarısının altında yatan sır ise Ethereum ekosistemindeki projelerle anlaşmalar yapması. Özellikle Sushi, Balancer, Cream gibi önemli DEFI projeleri Moonbeam’in duyulmasında önemli rol oynadı.
Moonbeam’in önemli yatırımcıları: Coinbase Ventures, Binance Labs, Fenbushi Capital, Arrington XRP Capital, Bitcoin.com.
Moonbeam’in Kusama ağındaki kardeşi Moonriver’dir. Parachain Auction’larında ShidenNetwork’ün önünde Karura’nın gerisinde 2.Parachain Slotunu almıştır. EVM üzerinde bir oynama yapmadığı için hızlıca akıllı kontratlarını da açan Moonriver Kusama’daki ilk akıllı kontrat desteğini açan Parachain olmayı başarmış ve markette ilk Parachain slotunu kazanan Karura’nın da önüne geçerek en değerli Kusama Parachain’i olmayı başarmıştır.
Trusted Computing: PHALA
Phala Network “Trusted Execution Environment” denilen Intel SGX teknolojisine sahip donanımları kullanan Node’lara dayanan bir teknolojiyi kullanan akıllı kontrat platformudur. Bu teknoloji sayesinde diğer akıllı kontrat platformlarına göre ekstra gizlilik sunmayı amaçlar. Bu teknoloji blockchainlere has bir teknoloji değil o yüzden burda anlatmayacağım. Avalanche’in Ethereum köprüsünde de bu teknoloji kullanılıyor ve piyasadaki başka bir TEE kullanan proje de Secret Network. Bu vasıtalarla ne olduğunu araştırabilirsiniz.
Phala Network’ün Kusama ağındaki kardeşi Khala Network’dür. Kusama Parachain Auction’larında 4.Parachain slotunu kazanmayı başarmıştır.
Cross-chain DEFI: Clover Finance
Clover da bir diğer EVM tabanlı akıllı kontrat Parachain’i. En önemli özelliği kendi cüzdan yazılımı vasıtasıyla hem Metamask tarzı EVM uyumlu adres hem de Polkadot.js tarzı Polkadot tarzı adresi tek bir seed üzerinden bağlayarak iki adres sistemine birden destek vermesi.
Clover da Acala’da olduğu gibi farklı tokenleri GAS tokeni yerine kullanmaya izin verir.
Farklı fee mekanızması bulunan Clover Finance ağı sık kullanan adreslerden daha düşük fee alan bir fee mekanızmasına sahip.
Clover henüz Polkadot Parachain Slotları dağıtılmamış olmasına rağmen bağımsız bir blockchain olarak operasyonel haldedir. Tokeni marketten alınabilir durumdadır.
Clover’ın önemli yatırımcıları: Alameda Research, Polychain Capital, Okex Blockdream Fund, Bitcoin.com, Bithumb Global. Ayrıca Clover çıkışından sonra hızlı bir şekilde Coinbase’de listelenmiştir. Coinbase’in de benim haberimin olmadığı bir yatırımı olabilir.
Clover’ın Kusama ağındaki kardeşi Sakura’dır. Kusama Parachain Auction’larında henüz bir slot alamamıştır.
Real-World DeFi: Centrifuge
Centrifuge gerçek dünyadaki varlıkları blockchain üzerinde tokenize etmeyi amaçlayan bir Parachain projesi. MakerDAO’nun geleceğini üzerine planladığı bir proje. Burdan da anlaşılacağı gibi asıl hedef kullanım alanı merkeziyetsiz dolar projelerine collateral sağlamak.
Önemli yatırımcıları: Fenbushi Capital, Galaxy Digital.
Centrifuge’ün Kusama ağındaki kardeşi Altair’dir. Şuan devam eden Kusama’nın 9.Parachain slotu için olan Auction’ı önde götürmektedir ve bir sürpriz olmazsa kazacaktır.
Institutional-grade DeFi: Parallel Finance
Parallel Finance Lending, Staking ve DEX konularına odaklı bir DEFI Parachain’idir. Polkadot ekosistemine girişi oldukça yenidir ve yatırım turunda en yüksek yatırım toplayan Parachain projesi olmuşdur.
Önemli yatırımcıları: Alameda Research, Pantera, Polychain Capital, Blockchain.com
Parallel Finance’ın Kusama ağındaki kardeşi Heiko Finance’dır. Şuanda 9.Parachain slotu için Altair’le yarışmaktadır fakat 10.Parachain slotunu kazanması daha olası.
Use your Bitcoin. Anywhere: INTERLAY
Interlay Polkadot ağında InterBTC adını verdiği Bitcoin köprüsü vasıtasıyla ekosistemin BTC’ye erişmesini sağlamayı amaçlayan bir Parachain projesidir.
Önemli yatırımcısı: CMS holdings
Interlay’in Kusama ağındaki kardeşi Kintsugi’dir. Şuanda Parachain slotları için yarışmaktadır fakat Heiko Finance’ı 10. slot için geçemezse bir sonraki 5'li Parachain Slotu dağıtımını beklemesi gerekecek.
Burdan sonrasını daha kısa geçeceğim
Staking Liquidity: BiFROST
Bifrost Finance bir staking liqudity projesidir. Çok fazla açıklayıcı olmadı ama kısaca Acala’nın LDOT’u gibi likiditeden taviz vermeden staking yapmaya yarıyor. Farklı olarak bir çok zincire destek veriyor. Bu açıdan Stafi ile rakip olduğu söylenebilir. Bu vesileyle Stafi’yi de tanıtmış olayım. Bifrost Kusama ağındaki 5.Slot’un da sahibidir. Kusama ağı için bir kardeş ağ duyurmamıştır. Orda da kendisi bulunuyor.
Blockchain Identity Protocol: KILT
Kilt Protocol kimliğinizi blockchaine taşımaya yarayan bir Parachain. Bifrost’da olduğu gibi Kusama ağında kendisi bulunur. Kusama’nın 6.Parachain slotunun sahibidir.
Interoperable Privacy Layer: MANTA
Manta Network Zcash gibi ZK-Snark tabanlı bir gizlilik protokolü sunan Parachain projesidir. Böyle kısa geçtik ama gizli transfer anlamında ZK-Snark en iyi ve garanti yöntemdir.
Önemli yatırımcıları: Polychain Capital, Alameda Research, Three Arrows Capital, Multicoin Capital.
Manta Network’ün Kusama ağındaki kardeşi Calamari’dir. Kusama’nın 7.Parachain slotunun sahibidir.
Cross-chain Liquidity Protocol: HydraDX
HydraDX bir likidite protokolü ama likidite protokolü ne demek? Bu açık bir tabir değil ama Balancer v2 + YFI + Parachain diye özetlenebilir. Kısaca boştaki tokenlerinizi veriyorsanız sizin yerinize onu değerlendiriyor ve size kazanç sağlıyor.
HydraDX’in Kusama ağındaki kardeşi Basilisk’tir. Basilisk Kusama ağındaki 8.Parachain slotunun sahibidir.
Cross-chain Money Market: EQUILIBRIUM
Equilibrium aslen bir EOS projesidir. EOS’un çoraklığından bıkmış olacak ki bir Parachain çıkarmaya karar vermişler. Lending, Sentetik varlıklar, DEX gibi servisler sunmayı amaçlayan bir projedir.
Equilibrium’un Kusama ağındaki kardeşi Genshiro’dur. Henüz Parachain slotu kazanamasa da 11–15 numaralı slotlar için alımlar açılırsa muhtemelen bir slot alabilecektir.
Polkadot üzerinde geliştirilen Parachain projelerini bile anlatarak bitirmek mümkün değil. Bu Parachain’ler üzerinde çalışacak DAPP projelerini saymak ise imkansız. Umarım bu nasıl devasa bir ekosistemin halihazırda geliştirildiğini anlamanıza yardımcı olmuştur. Bu devasa ekosistemin hayata geçmesine ise çok kısa bir süre kaldı. Yakın zamanda Polkadot 1.0 sürümü yayınlanacak ve Parachain Crowdloan’ları ile şov başlayacak. Önümüzdeki dönemin en önemli olayında bir çok Parachain token dağıtacak bir çok yeni proje ortaya çıkacak. Bu süreci en iyi şekilde değerlendirmeye bakın.
Buarada Polkadot ekosisteminde bir proje bulmanın en iyi yollarından birisi de Web3 Foundation’ın Grant verdiği projeleri takip etmektir. Bu projelerin tamamına vereceğim linkten ulaşabilirsiniz. İlginiz varsa araştırmanız için çok önemli bir yol gösterici olacaktır.
github.com/w3f/accepted_grant_applications
Ben Orientus Prime, sizlere bu önemli ekosistemi elimden geldiğince anlattım. Bana şurdaki linkler vasıtasıyla ulaşabilirsiniz.
