Kripto’nun Vahşi Doğa’sında
Borsa ve Cüzdan kullanmayı öğrendiyseniz artık bir şeyler alıp satmanın vaktidir. Öncelikle piyasaya girdiğiniz vaktin doğru bir alım zamanı olmama ihtimali daha yüksek. Crypto’ya en çok kullanıcı girişinin olduğu zamanlar tepe noktalarına yakın zamanlardır. Yeni kullanıcı girişinin fazla olduğu zamanlarda yükselen fiyatlar yeni kullanıcı girişi yavaşladığında yerini düşen fiyatlara bırakabilir. Girişinizi daha yavaş yapmanızda fayda var. Tek seferde piyasaya dalmak yerine periyodik alımlar düşünülebilir.
Karşı tez olarak ise DEX(Merkeziyetsiz Borsa) kullanım alışkanlığınız oluştuysa yüksek bakiye ile işlem yapmak isteyebilirsiniz. Merkeziyetsiz ortamlarda işlem ücretleri bakiyenize oranla değişmiyor. Eğer daha yüksek para ile işlem yapıyorsanız ödediğiniz ücretin karşılığını daha çok alırsınız. Yüzde olarak daha az ücret ödemiş olursunuz. Özellikle en yüksek fee ücretlerine sahip Ethereum’da işlem yapacaksanız buralara küçük bakiye ile girmemek lazım.
Yüksek bakiyeniz olmadan Bitcoin ve Ethereum gibi varlıklara yatırım yapmak için CEX(Merkezi Borsa) daha uygun. Merkezi borsalarda küçük miktarlarda al sat yapmak daha ucuzdur. Merkezi borsada al sat yapsanız dahi sonrasında Coin’lerinizi kendi cüzdanınıza çekebilirsiniz. Sık gir çık yapacaksanız çekim ücretlerini göz önünde bulundurmalısınız. Çekim ücretleri borsadan borsaya değişiklik gösteriyor. Sadece transfer ücretini kesen borsalar da var, transfer ücretinin üstüne ekstra ücret kesen de var.
Gelelim DEX’lere. Başlarda işlem yapacağınız ekosistemin en çok kullanılan DEX’ini kullanmanızda fayda var. Avalanche’da TraderJoe, Ethereum’da Uniswap, Polkadot’da Acala, Cosmos’da Osmosis, Polygon’da Quickswap, Fantom’da SpookySwap, Solana’da Raydium. NFT’ler için ise en çok kullanılan Opensea Ethereum ve Polygon’da mevcut.
Kullandığınız uygulamaların güvenliği konusunda bakmanız gereken çok parametre var tabiki ama başlangıçta kullanıma bakmak en az effor ile en çok dönüşü alabileceğiniz yöntem. Kullanım için bakabileceğiniz parametreler TVL(toplam likidite), harcanan Fee miktarı veya işlem-kullanıcı sayısı olabilir.
- TVL -> Defillama
- Fee -> CryptoFees
- İşlem Sayısı -> NansenAi
Ethereum tarafında ERC-20 de denilen standart tokenler için Cowswap, ERC-721 de denilen NFT’ler için GEM’i de tavsiye ederim. Bunlar kendileri borsa değil fakat mevcut borsaları biraraya toplayıp onlardan daha ucuza ve daha iyi hizmet veriyorlar.
DAPP(Merkeziyetsiz Uygulama) seçerken baktığınız bu parametrelere zincirler için direkt bakmamak lazım bence. Örneğin yüksek TVL’e sahip BSC ve Terra ağlarını kullanmanızı tavsiye etmiyorum. Başlangıç için size en uygun ağ yazıyı yazdığım zaman itibariyle Avalanche.
Merkeziyetsiz ortamda size kendi hatanız dışında zarar verebilecek etkenler de var.
- Kullandığınız ağın Validator’leri
- Kullandığınız ağdaki yazılım açıkları
- Kullandığınız uygulamada yönetim yetkisi olanlar
- Kullandığınız uygulamadaki yazılım açıkları
Bu sebeple hem ağ seçimi hem uygulama seçimi önemli. Kişi kaynaklı sorunlar için geliştiricilerin itibarını anlamak zamanla olacak bir şey. Yazılımdaki açıklar sebebiyle oluşacak sorunları önlemek için uygulamaların Audit(denetim) yaptırması çok önemli. Burda Audit’i kimin yaptığı da önem teşkil ediyor. Her Audit bir değil sonuçta. Trail of Bits ve SpearBit bu konuda iyi örneklerdir. Büyük projelerin kimlerle çalıştığına bakarak da yine bir çıkarım yapabilirsiniz.
Kod güvenliği konusunda bir diğer etken de yatırım yapan VC’ler. Bazı VC’lerin kendi kod güvenliği uzmanları oluyor ve yatırım yaptıkları projelerin kodlarını devamlı inceliyorlar. Yatırım yapanlar güvenlik konusunda da bir fikir veriyor bu sebeple. Bu yatırımları da ICO Analytics Twitter adresi veya Crypto Fundraising Telegram kanalından takip edebilirsiniz. Burdaki isimlerin hangilerinin kaliteli olduğunu anlamak tecrübe gerektiriyor. O da zamanla edinilecek bir şey. Polychain Capital, A16Z ve Paradigm örnek gösterilebilir.
Güvenlik konusunda bir diğer alternatif de projede açık bulanlar için ödül koymak. Böylece hatayı bulanın suç işlemek yerine hatayı bildirmesi için onu teşvik etmiş oluyorsunuz. Bu şekilde bounty veren uygulamaları kullanmak bu sebeple daha güvenlidir. Verilen bountyleri Immunefi Twitter adresinden takip edebilirsiniz.
Uygulamalardaki yönetim yetkisi olanların niyetini anlamak için bir yöntem de iş yapmaya ve büyümeye ne kadar niyetli olduklarını gözlemlemektir. Bunun için yeni iş ilanları verip vermediklerine bakılabilir. Bu ilanları kendi websitelerinden de görebilirsiniz veyahut Cryptocurrency Jobs gibi Twitter adresinlerinden görebilirsiniz.
Güvenlik konusunda bilmeniz gereken diğer bir konu uygulamaları kullanırken sizden istenen “Approve”. Bu Approve’lar internet sitelerindeki Cookie’ler gibidir. Onayı verdiniz mi peşinizi bırakmazlar yani. Bir uygulamaya bir token için izin verdiniz ve kullandığınız zaman bir sıkıntı çıkmadı diyelim. Bu izin devam ettiği sürece bu uygulamadaki bir sorun izin verdiğiniz tokenleri kaybetmenize yol açabilir. Bunun önüne geçmek için verdiğiniz izinleri kontrol altında tutmalısınız. Birden fazla cüzdan kullanmalısınız. Eğer izinler kontrolden çıktıysa yeni bir cüzdana geçmelisiniz. Bu izinleri kullandığınız zincirin Block Explorer’larından görüntüleyebilirsiniz. Örneğin Ethereum için Etherscan, Avalanche için Snowtrace, Polygon için PolygonScan, Fantom için FTMScan. Bu durum EVM kullanan ağlar için. Kripto Para 101'de yazdığım gibi EVM kullanmayan ağlar da var. O ağlarda bu sorunlara pek denk gelmedim ama oralarda da izinlerinize dikkat edin.
Alacağınız tokenler için fiyat takibi yapmak da önemli. Ayrıntılı grafik takibi ve analizi için Tradingview, anlık fiyat ve tokene ait genel bilgiler için Coingecko. Grafik analizi için ilk denk gelecekleriniz de MACD ve RSI gibi indikatörlerdir. MACD ikinci dereceden trendi gösterir, RSI de fiyatın hızlı artıp hızlı azalmasını ölçmek içindir. İndikatörlere fazla anlam yüklememek lazım fakat bu 2 indikatöre çok denk geleceksiniz. Nasıl çalıştıklarını anlamak için daha anlaşılır şekilde görselleştirdiğim versiyonlarına bakabilirsiniz.
Piyasadan token almanın yanında piyasaya yeni girecek projeleri almak da iyi bir fırsat. Merkezi platformlar olarak en iyi iki yer Coinlist ve Tokensoft. Fakat buralara çıkan projeleri de almak çok kolay değil. Genelde buralara çıkacak projeler çıkacağını duyurmadan takip edenlere özel davetiye yoluyla öncelik vermeye çalışıyor. Bu sebeple projeleri erkenden bulmuş olmanız şansınızı çok arttırır. Bunun dışında Coinlist’de bir Karma Sistemi mevcut. Bu sistemde puanınızı arttırarak da satışlara özel davetiye kazanabilirsiniz.
Bu platformlara alternatifler ise Launchpad dediğimiz yapılar. Bunlar Blockchain üzerinde çalışan yapılar fakat yine de kimlik doğrulaması gerektiriyorlar. Çoğunluğu ise çok sorunlu yapılar. Uzak durmanızda fayda var. Öne çıkan tek istisna ise Avalaunch. En azından çıkan projeler kalitesiz projeler değil. Launchpad’lerde alım hakkınız tuttuğunuz token miktarına göre değişiyor. Bunu da hesaba katmak gerekiyor fakat Avalaunch bakiyesi az olanlara torpil geçiyor. Balinalara(para babaları) aşırı ezilmelerini bir miktar önlüyor bu durum.
Buraya kadar tamamsanız bu Vahşi Doğa’da hayatta kalmayı başaracaksınız demektir. Avcı olmak için ise bu Doğa’yı daha iyi anlamalısınız. Geliştirilen ürünlerin ne yaptığını kimin derdine derman olduklarını anlamalısınız. Bunu ne kadar iyi yapabileceğiniz besin piramidinin ne kadar üstüne çıkabileceğinizi belirleyecek.
Benimle ilgili linklere burdan erişebilirsiniz -> OrientusPrime
